مختصری درباره دانشگاه تهران
دانشگاه تهران بزرگترین مرکز آموزش عالی در ایران است که در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به دستور رضا شاه پهلوی تأسیس شد. دانشگاه تهران هماکنون دارای ۲۵ دانشکده، ۹ پردیس و ۱۱ مرکز پژوهشی است و از استادان مجرب ایرانی در بیشتر رشتهها بهره میگیرد. برند دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۲ در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر ایران شناخته شد. در حال حاضر محمود نیلی احمدآبادی ریاست این دانشگاه را به عهده دارد.
پیشینه
ظاهراً تاریخچهٔ مدونی از روند بنیانگذاری و تأسیس دانشگاه تهران از طرف این نهاد انتشار نیافته و در اینباره نظرهای گوناگونی از سوی اشخاص مختلفی اظهار گردیده و گفته شدهاست که فکر تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۰۵ خورشیدی توسط دکتر سنک نمایندهٔ مجلس نخستین بار پدیدار شد. در نامهای به وزیر معارف دربارهٔ اقدام به تأسیس دانشگاه، محمد تدین پاسخ داد: راجع به اونیورسیته که آن را میتوانیم دارالعلوم بگوییم کمال علاقه را دارم و مشغول تهیه لوازم مقدمات آن هستم. نظر من این است که در یک فضای وسیعی که شاید ۸۰ تا ۱۰۰ هزار ذرع مربع وسعت داشته باشد، بنایی ساخته شود که شعب علوم و فنون در آنجا تأسیس گردد.
وزیر دربار وقت، عبدالحسین تیمورتاش، از طرف رضا شاه، عیسی صدیق (صدیق اعلم) را مأمور کرد تا در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ایالات متحده آمریکا سفر کرده و پس از مطالعه در «تأسیسات علمی دنیای جدید»، طرحی برای تأسیس دانشگاه در کشور به دولت تقدیم نماید. طرح صدیق مورد قبول کفالت وزارت معارف وقت، علی اصغر حکمت، قرار گرفت و با پیگیری ایشان، علیاصغر حکمت سرانجام دانشگاه تهران در هشتم خرداد ماه ۱۳۱۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
در بهمنماه سال ۱۳۱۲ شمسی، جلسه هیئت دولت وقت تشکیل و در آن در زمینه آبادی تهران و زیبایی و شکوه ابنیه، عمارات و کاخهای زیبای آن سخن به میان آمد. مرحوم فروغی که در آن روز ریاست وزراء را برعهده داشت از یک سو و دیگر وزیران از سوی دیگر زبان به تحسین و تمجید شهر گشودند و برخی از آنان برای جلب رضایت شاه در این مقال، عنان از کف بدادند اما در این میان مرحوم علی اصغر حکمت، کفیل وزارت معارف، بیآنکه پیشرفتهای پایتخت را نادیده انگارد با لحنی محتاطانه چنین گفت: «البته که در آبادی و عظمت پایتخت شکی نیست» ولی تنها نقص آشکار آن اینست که «انیورسته» ندارد و حیف است که در این شهر نوین از این حیث از دیگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند». این سخنان ارزشمند تأثیر خود را برجای نهاد و بیدرنگ مقبول همگان افتاد. از این رو علیاکبر داور با تخصیص بودجه اولیهای به میزان ۲۵۰٬۰۰۰ تومان به وزارت معارف باعث گردید تا زمین مناسبی برای تأسیس دانشگاه یافته شده و ساختمان آن را در اسرع وقت پدید آید. علی اصغر حکمت بیدرنگ دست به کار شد و جستجو برای مکانیابی مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چیرهدست فرانسوی که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغاز کرد. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغها و زمینهای فراوان آن روز اطراف تهران باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برگزیدند. در همین حال برخلاف امروز که یافتن زمین مناسب در شهر تهران برای ایجاد دانشگاهی عظیم تقریباً ناممکن است، در آن روزها زمینهای فراوانی وجود داشت که صاحبان آنها نه تنها در فروش آنها امساکی نداشتند بلکه برای واگذاری به چنین مؤسساتی که مسلماً سود کلانی هم به دنبال داشت، سر و دست میشکستند. از همین رو بود که گروهی از مالکین اراضی بهجت آباد با سوءاستفادههایی نظر وزیر مالیه وقت را جلب کرده بودند که زمینهای آنها را برای تأسیس دانشگاه خریداری نماید. در حالی که به نظر موسیو گدار عرصه آن زمینها تنگ و موقعیت آنها سیل گیر بود و برای تأسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبود. با این همه مرحوم داور رجحان در جلسه هیئت دولت بهسختی بر خرید اراضی بهجت آباد پای فشرد و نظر بیشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجام دولتیان، بهجت آباد را برگزیدند. در همین حال که علی اصغر حکمت دلشکسته و ناامید ناظر ماجرا بود، رضاشاه وارد شد و گفت: «باغ جلالیه را برگزینید. بهجت آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن کم و اراضی آن سیل گیر است.» دولتیان در برابر این سخنان قاطع، زبان در کام کشیدند و احدی دم برنیاورد.
این مؤسسه با ادغام کردن دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی، مدرسه طب، مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی، مدرسه فلاحت مظفر (اولین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع و هنر (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق، و چند مرکز آموزش عالی دیگر تهران دایر گشت. و در ۱۵ بهمن ماه همان سال بود که کلنگ تأسیس دانشگاه تهران توسط رضاشاه در زمینهای پردیس جلالیه تهران (در جنوب پارک لاله کنونی) به زمین زده شد و در جمعه ۲۴ اسفند رسماً دانشگاه تهران تأسیس گشت.
نقش دکتر محمود حسابی
در برخی رسانهها عنوان شدهاست که دکتر محمود حسابی مؤسس دانشگاه تهران بودهاست. ضیاء موحد در مصاحبهای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض میداند.
کذب محض است! تاریخ دانشگاه تهران کاملاً روشن است. دکتر حسابی اصلاً آن موقع کارهای نبوده که بخواهد دانشگاه تهران را تأسیس کند. تاریخ دانشگاه تهران که معلوم است. شما چرا این سؤال را از من میپرسید؟
طرح و الگو
نوشتار اصلی: سردر دانشگاه تهران
این دانشگاه بر اساس موسسات آموزش عالی فرانسه الگوبرداری شد و حتی طراحان ساختمانهای دانشگاه تهران مهندسین فرانسوی بودند، و دروس و برنامههای هنرکده (دانشکده هنرهای زیبای فعلی) دقیقاً بر اساس الگوی دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس طراحی گردید.
پردیس و بناهای این دانشگاه توسط معماران اروپایی رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، مارکوف، آلکساندر موزر، آندره گدارد، محسن فروغی طراحی گردید.
توسعه
در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی ساختار درسی و پژوهشی دانشگاه تهران رفته رفته به سمت الگوبرداری از سیستم دانشگاههای آمریکایی شروع به حرکت نمود: بطور نمونه دانشکده کشاورزی این دانشگاه به کمک دانشگاه یوتا توسعه و گسترش یافت.
نمونههای دیگری نیز میتوان برشمرد: در سال ۱۹۵۴ مؤسسه علوم اداری دانشگاه (دانشکده مدیریت کنونی) به کمک دانشگاه کالیفرنیا جنوبی و به ریاست هری مارلو از این دانشگاه آغاز به ارائه مدارج دکترا نمود. در سال ۱۹۵۸ مؤسسه روزنامهنگاری دانشگاه تهران به کمک دانشگاه ویرجینیا و جیمز ولارد آغاز به کار نمود؛ و دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا بود که در سال ۱۹۶۵ رشته دکترای بیماریهای سلولی (cytopathology) را راهاندازی نمود.
دانشگاههای دیگر آمریکایی که مستقیماً ناظر فعالیتهای علمی و آکادمیک دانشگاه تهران بودند مانند :دانشگاه ایندیانا، دانشگاه ایلینوی در اوربانا شامپاین، دانشگاه کلرادو در بولدر، دانشگاه آلاباما، و دانشگاه ایالتی کلرادو است.
انقلاب ۱۳۵۷ ایران
پس از دو سال تعطیلی اجباری در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ به واسطه انقلاب فرهنگی ایران توسط جمهوری اسلامی و در سال ۱۳۶۴ دانشکدههای علوم پزشکی از دانشگاه تهران رسماً به دستور بخشنامهٔ جدید دولت جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.
پس از دو سال تعطیلی اجباری در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ به واسطه انقلاب فرهنگی ایران توسط جمهوری اسلامی و در سال ۱۳۶۴ دانشکدههای علوم پزشکی از دانشگاه تهران رسماً به دستور بخشنامهٔ جدید دولت جدا و مستقل گردیدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند.
نقش سیاسی
جدا از مسایل انقلاب ۱۳۵۷ دانشگاه تهران محل پدید آمدن بزرگترین جنبش اعتراضی دانشجویان ایران پس از انقلاب در تیرماه سال ۱۳۷۸ و هم چنین در اعتراضات گسترده تودهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ بود.
جدا از مسایل انقلاب ۱۳۵۷ دانشگاه تهران محل پدید آمدن بزرگترین جنبش اعتراضی دانشجویان ایران پس از انقلاب در تیرماه سال ۱۳۷۸ و هم چنین در اعتراضات گسترده تودهای بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ بود.
در بهمن ۱۳۸۶ فرهاد رهبر که دارای مدرک دکترای اقتصاد بوده و یکی از رؤسای سازمان مدیریت و برنامهریزی در دولت احمدینژاد بود، به ریاست دانشگاه منصوب گشت.
سامانه کتابخانه دانشگاه
در سال ۱۹۷۱ ساختمان جدید کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد که امروزه حاوی ۷۰۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان میباشد. هر دانشکده بهطور جداگانه و همچنین اکثر گروهها دارای کتابخانهٔ تخصصی میباشند.
در سال ۱۹۷۱ ساختمان جدید کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با طراحی عبدالعزیز فرمانفرمایان گشوده شد که امروزه حاوی ۷۰۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۱۸۰۰ نشریه از سراسر جهان میباشد. هر دانشکده بهطور جداگانه و همچنین اکثر گروهها دارای کتابخانهٔ تخصصی میباشند.
سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران
دانشگاه تهران در حال حاضر، دارای ۱۳۹ نشریه تخصصی است که ۹۷ نشریه دارای رتبه علمی - پژوهشی از دبیرخانه کمیسیون نشریات علمی کشور میباشند. این نشریات به صورت فصلنامه یا دوفصلنامه منتشر میشوند. ویراستاری ادبی و صفحه آرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات به صورت نسخههای الکترونیکی و چاپی در انتشارات دانشگاه تهران صورت میگیرد.
دانشگاه تهران در حال حاضر، دارای ۱۳۹ نشریه تخصصی است که ۹۷ نشریه دارای رتبه علمی - پژوهشی از دبیرخانه کمیسیون نشریات علمی کشور میباشند. این نشریات به صورت فصلنامه یا دوفصلنامه منتشر میشوند. ویراستاری ادبی و صفحه آرایی مقالات و همچنین انتشار نشریات به صورت نسخههای الکترونیکی و چاپی در انتشارات دانشگاه تهران صورت میگیرد.
جایگاه دانشگاه در رتبهبندیهای معتبر بینالمللی
دانشگاه تهران (بدون احتساب دانشگاه علوم پزشکی) در سال ۲۰۰۹ در رتبهبندی SCImago (که بر اساس تعداد مقالات علمی موسسات تحقیقاتی دولتی و آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در دیتابیس Scopus از انتشارات Elsevier بدست آمدهاست) در رتبه ۳۰۸ جهان قرار داشت (که در تمام خاورمیانه پس از چهار دانشگاه اسرائیلی در رتبه پنجم قرار داشت).
دانشگاه تهران (بدون احتساب دانشگاه علوم پزشکی) در سال ۲۰۰۹ در رتبهبندی SCImago (که بر اساس تعداد مقالات علمی موسسات تحقیقاتی دولتی و آموزش عالی کشورهای مختلف موجود در دیتابیس Scopus از انتشارات Elsevier بدست آمدهاست) در رتبه ۳۰۸ جهان قرار داشت (که در تمام خاورمیانه پس از چهار دانشگاه اسرائیلی در رتبه پنجم قرار داشت).
براساس جدیدترین رتبهبندی دانشگاههای دنیا در ژوئیه سال ۲۰۱۱ و بر اساس وب سنجی، دانشگاه تهران برترین دانشگاه ایران میباشد؛ دانشگاه تهران با رتبه جهانی ۷۰۸، در شاخص اندازه صفحات وب امتیاز ۵۰۲، در شاخص قابلیت مشاهده از سوی دیگران امتیاز ۹۶۱، در شاخص فایلهای قابل دسترسی امتیاز ۷۸۸ و در شاخص میزان ارجاعات امتیاز ۳۸۴ را به دست آوردهاست. این در حالی است که رتبه این دانشگاه در آخرین نسخهای که از رتبهبندی وبومتریک در ماه مرداد منتشر شد، ۹۳۸ اعلام شده بود.
براساس نظام رتبهبندی بینالمللی دانشگاهی شانگهای، در رتبهبندی دانشگاههای جهان در سال ۲۰۱۴، دانشگاه تهران رتبه ۵۶۶ را بین دانشگاههای برتر جهان کسب کرد. در سال ۲۰۱۵ نیز در نظام رتبهبندی شانگهای این دانشگاه در رتبه ۳۰۰–۲۰۱ و در رشتههای فنی و مهندسی نیز در رتبه ۷۵–۵۱ و در بین ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفت.
پردیسها
پردیس مرکزی دانشگاه تهران
- دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
- دانشکده علوم اطلاعات و دانش شناسی
- پردیس ۱ پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران
- پردیس علوم دانشگاه تهران
- پردیس هنرهای زیبا
- دانشکدهٔ ادبیّات و علوم انسانی
- پردیس ۲ پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران
- دانشکده کارآفرینی
- دانشکده زبانها و ادبیات خارجی
- دانشکدهٔ تربیت بدنی
- مؤسسه ژئوفیزیک
- دانشکده علوم و فنون نوین
- دانشکده فیزیک
- دانشکده مطالعات جهان
پردیس ۱ پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران (همان ساختمان قدیمی دانشکده فنی سایق واقع در خیابان انقلاب به تأسیس ۱۳۱۳)
- دانشکده مهندسی شیمی
- دانشکده مهندسی عمران
- دانشکده علوم مهندسی
- دانشکده مهندسی مکانیک
- دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر
- انستیتو مهندسی نفت
- دانشکده مهندسی صنایع
- دانشکده مهندسی مواد و متالورژی
- دانشکده مهندسی معدن
- دانشکده مهندسی نقشهبرداری
- دانشکده فنی کاسپین
- دانشکده فنی فومن
- دانشکده مدیریت و حسابداری
- دانشکده حقوق
- دانشکده الهیات
- دانشکده مهندسی
پردیس ابوریحان
پردیس هنرهای زیبا
پردیس ارس دانشگاه تهران
پردیس بینالمللی کیش
پردیس البرز دانشگاه تهران
دانشکدهها
- دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی
- دانشکدهٔ ادبیّات و علوم انسانی
- دانشکده فنی دانشگاه تهران (پردیس دانشکدههای فنی دانشگاه تهران)
- دانشکدهٔ اقتصاد
- دانشکده زبانها و ادبیات خارجی
- دانشکدهٔ کشاورزی(پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران)
- دانشکدهٔ تربیت بدنی
- دانشکدهٔ محیط زیست
- دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی
- دانشکدهٔ جغرافیا
- دانشکدهٔ علوم اجتماعی
- دانشکده علوم و فنون نوین
- دانشکدهٔ دامپزشکی
- دانشکده زیستشناسی
- دانشکدهٔ علوم تربیتی
- دانشکدهٔ مدیریت
- دانشکده فیزیک
- دانشکدهٔ منابع طبیعی
- دانشکده کارآفرینی
- دانشکده مطالعات جهان
- مؤسسه ژئوفیزیک
رؤسای دانشگاه
تا سال ۱۳۲۱ دانشگاه تهران توسط وزیر فرهنگ مدیریت میشد. از آن تاریخ به بعد ریاست دانشگاه به صورت مستقل و زیر نظر وزارت فرهنگ درآمد. نام مدیران دانشگاه از ابتدا تاکنون به شرح زیر است:
- علیاصغر حکمت (۱۳۱۷–۱۳۱۳)
- اسماعیل مرآت (۱۳۲۰–۱۳۱۷)
- عیسی صدیق علم (۱۳۲۰)
- سید محمد تدین (۱۳۲۰)
- مصطفی عدل (۱۳۲۱–۱۳۲۰)
- علیاکبر سیاسی (۱۳۳۳–۱۳۲۱)
- منوچهر اقبال (۱۳۳۶–۱۳۳۳)
- احمد فرهاد معتمد (۱۳۴۲–۱۳۳۶)
- جهانشاه صالح (۱۳۴۷–۱۳۴۲)
- فضلالله رضا (۱۳۴۸–۱۳۴۷)
- علینقی عالیخانی (۱۳۵۰–۱۳۴۸)
- هوشنگ نهاوندی (۱۳۵۵–۱۳۵۰)
- احمد هوشنگ شریفی (۱۳۵۶–۱۳۵۵)
- قاسم معتمدی (۱۳۵۷–۱۳۵۶)
- عبدالله شیبانی (۱۳۵۷)
- محمد ملکی (۱۳۵۸–۱۳۵۷)
- حسن عارفی (۱۳۶۰–۱۳۵۹)
- علی مهدیزاده شهری (۱۳۶۰)
- ابوالقاسم گرجی (۱۳۶۱–۱۳۶۰)
- عباس شیبانی (۱۳۶۲–۱۳۶۱)
- بهمن یزدی صمدی (۱۳۶۴–۱۳۶۲)
- محمد فرهادی (۱۳۶۴)
- اسماعیل آوینی (۱۳۶۴)
- حسین فروتن (۱۳۶۷–۱۳۶۴)
- محمد رحیمیان (۱۳۷۲–۱۳۶۷)
- غلامعلی افروز (۱۳۷۳–۱۳۷۲)
- محمدرضا عارف (۱۳۷۶–۱۳۷۳)
- منصور خلیلی عراقی (۱۳۸۱–۱۳۷۶)
- رضا فرجی دانا (۱۳۸۴–۱۳۸۱)
- عباسعلی عمید زنجانی (۱۳۸۶–۱۳۸۴)
- فرهاد رهبر (۱۳۹۲–۱۳۸۶)
- محمدحسین امید (۱۳۹۳–۱۳۹۲)(سرپرست)
- محمود نیلی احمدآبادی (۱۳۹۳–تاکنون)
دانشآموختگان
گشایش دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغربزمین مقارن افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغربزمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیتهای آموزشی دانشگاه تهران تاکنون همواره افراد شایسته و شخصیتهای برجسته و چهرههای پرآوازهای در آن به تحصیل پرداختهاند.
فهرست برخی از این دانشآموختگان برجسته در زیر آمدهاست:گشایش دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغربزمین مقارن افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغربزمین و علوم جدید تبدیل کرد. از آغاز فعالیتهای آموزشی دانشگاه تهران تاکنون همواره افراد شایسته و شخصیتهای برجسته و چهرههای پرآوازهای در آن به تحصیل پرداختهاند.
- جمشید آموزگار بیست و هشتمین نخستوزیر محمدرضا پهلوی
- ابوالحسن بنیصدر، نخستین رئیسجمهور ایران
- سید محمد خاتمی، پنجمین رئیسجمهور ایران
- حسن روحانی، هفتمین رئیسجمهور ایران
- اصغر فرهادی، اولین کارگردان ایرانی دارای جایزه اسکار
- شیرین عبادی، تنها ایرانی دارنده جایزه صلح نوبل
- رضا داوری اردکانی، فیلسوف برجسته معاصر ایران و رئیس فرهنگستان علوم کشور
- محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخدان و نویسنده نامدار ایرانی
- سید جواد طباطبایی، از استادان به نام علوم سیاسی در ایران
- سید موسی صدر، رهبر فکری و سیاسی شیعیان لبنان و مؤسس مجلس اعلای شیعیان لبنان
- نچیروان ادریس بارزانی، نخستوزیر فعلی کردستان عراق
- مرتضی قریب، عضو هیئت علمی دانشگاه کلتک و برنده جایزه دینامیک سیالات از انجمن فیزیک آمریکا در سال ۲۰۱۵
- لطفعلی عسکرزاده، مهندس برق و استاد بازنشسته علوم کامپیوتر در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و بنیانگذار منطق فازی
- سیروان خسروی، خواننده و آهنگساز ایرانی
- عادل آذر، رئیس دیوان محاسبات کشور